Przewiduje się, że globalna łączna (od 1950 roku) produkcja tworzyw sztucznych wzrośnie z 9,2 mld ton w 2017 r. do 34 mld ton w 2050 r¹. Aż 75% całego wyprodukowanego do dzisiaj  plastiku stało się odpadem (25% pozostaje w użyciu), z czego jedynie 9% poddane zostało recyklingowi², a większość pozostałej części trafiła do spalarni i do… środowiska. Ponieważ problem plastikowych odpadów urósł dziś do rozmiarów globalnego kryzysu, w marcu 2022 roku, podczas piątego Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-5), państwa przyjęły rezolucję wzywającą do jego zakończenia. Nawiązując do jej postanowień, UNEP/GRID-Warszawa inauguruje inicjatywę #EndPlasticPollution.

Tworzywo sztuczne jest idealnym materiałem nadającym się na pomysłowe i pożyteczne zastosowania. Plastik ukształtował życie społeczne czyniąc je łatwiejszym i bezpieczniejszym. Dzięki plastikowi możliwe są sterylne worki infuzyjne, funkcjonalne protezy, kaski rowerowe, panele fotowoltaiczne, i wiele innych rozwiązań o powszechnym zastosowaniu. Plastik jest nam po prostu potrzebny.

Problem w tym, że wysoka użyteczność i stosunkowo niska cena sprawiły, że plastik stał się tworzywem stosowanym w produkcji masowo i lekkomyślnie. W rezultacie, jako tworzywo pierwszego wyboru plastik stosowany jest nie tylko tam, gdzie jest niezbędny, ale także do krótkotrwałych, często jednorazowych zastosowań. Ironią jest, że tworzywo tak trwałe jak plastik, stosowane jest do produkcji przedmiotów jednorazowego użytku. Przykładem tego paradoksu jest fakt, że plastikowa torba na zakupy, która rozkłada się nawet tysiąc lat, zwykle służy konsumentowi przez 12 minut.

Kiedy 70 lat temu powstawała technologia umożliwiająca wytwarzanie plastiku na masową skalę, nie opracowano nawet koncepcji dla przetwarzania jego odpadów. Pierwsze torby foliowe zostały wprowadzone do obiegu w Szwecji w 1965 roku jako rozwiązanie ekologiczne, ograniczające wykorzystanie papieru i powstrzymujące wycinkę drzew. W rankingu zagospodarowania plastiku, opakowania są dzisiaj na pierwszym miejscu, stanowiąc aż 40% wyprodukowanej masy. Na drugim miejscu plasują się: dobra konsumpcyjne i artykuły gospodarstwa domowego (22%), co razem z opakowaniami stanowi 2/3 wszystkich plastikowych produktów. Choć pierwotnie tworzywa te miały być stosowane jako materiał zastępczy, który odciąża środowisko, z czasem stały się obciążeniem zmieniającym naturalne procesy środowiskowe.

image by solarseven

UNEP alarmuje, że co minutę do oceanów trafia ciężarówka plastiku. Tworzywa sztuczne stanowią 85% wszystkich zanieczyszczeń mórz i oceanów. Prowadzi to do uszkodzenia lub załamania całych ekosystemów, np. obumierania raf koralowych (kontakt z plastikiem zwiększa ryzyko chorób koralowców z 4% do 89%), a w rezultacie do bezpowrotnej utraty całych gatunków morskiej fauny i flory. Ponad 1500 gatunków morskich i przybrzeżnych jest dotkniętych tym zanieczyszczeniem poprzez spożycie, uwikłanie lub inne zagrożenia.

Kryzys dotyczy nie tylko odległych oceanów — do Bałtyku wpada 27 000 ton plastiku rocznie. Problem jednak nie kończy się na ekosystemach wodnych — szereg dowodów wskazuje, że mikroplastik (cząsteczki plastiku o średnicy mniejszej niż 5 mm) znajdujemy dziś w powietrzu, w wodzie pitnej, w żywności i… w naszych płucach, a nawet w jelitach noworodków. Jak widać, utylizacja plastiku jest zagadnieniem wymagającym pilnych rozwiązań i wsparcia legislacyjnego.

W projektowaniu produktów potrzebujemy rozwiązań holistycznych, uwzględniających różne branże i całą drogę cyklu życia plastiku. Z analizy UNEP wynika, że samo przejście na gospodarkę cyrkularną może do 2040 r. zmniejszyć ilość tworzyw sztucznych trafiających do oceanów o ponad 80%, zredukować produkcję pierwotnego plastiku o 55% oraz zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych o 25%. Taka perspektywa utwierdza, że gra jest warta świeczki.

Podczas sesji kończącej UNEA-5, szefowie państw, ministrowie środowiska i inni przedstawiciele 175 krajów, zobowiązali się zawrzeć do 2024 r. międzynarodowe, prawnie wiążące porozumienie w sprawie przerwania zanieczyszczania świata plastikiem. Przyjęcie rezolucji UNEA 5/14 „Koniec z Zanieczyszczeniem Tworzywami Sztucznymi: w kierunku prawnie wiążącego instrumentu międzynarodowego” stało się historycznym wydarzeniem w walce z zanieczyszczeniem środowiska i wielkim osiągnięciem Programu ONZ ds. Środowiska (United Nations Environment Programme, UNEP). Rezolucja wymierzona jest przeciwko zanieczyszczeniu środowiska plastikiem i dotyczy pełnego cyklu życia plastiku, w tym jego produkcji, projektowania i zarządzania odpadami.

Minimalizacja użycia, odzysk surowców, ponowne użycie, ale również zagospodarowanie odpadów, które już trafiły do środowiska — to filary nowej inicjatywy UNEP/GRID-Warszawa na rzecz walki z zanieczyszczeniem plastikiem pod nazwą #EndPlasticPollution. Mając w swoich zasobach doświadczenie we wdrażaniu strategii zrównoważonego rozwoju, ogromną bazę informacji oraz ekspercki potencjał, UNEP/GRID-Warszawa tworzy platformę dyskusji i wymiany najlepszych praktyk między szerokim gronem interesariuszy, w tym środowiskiem naukowym i biznesem. Jej spodziewanym efektem będzie połączenie sił w działaniach przeciw zanieczyszczeniu plastikiem, którego jednym z efektów będzie wypracowanie rekomendacji dla Międzyrządowego Komitetu Negocjacyjnego.

Inicjatywa #EndPlasticPollution skupi się przede wszystkim na branżach: retail, motoryzacyjnej, kosmetycznej, budowlanej, FMCG oraz odzieżowej. Łącząc przedstawicieli nauki i biznesu, rządy, samorządy, ekspertów oraz organizacje pozarządowe, #EndPlasticPollution zagwarantuje wypracowanie takich działań, które będą odpowiedzią na realne problemy i uwzględnią potrzeby wszystkich interesariuszy. Zwieńczeniem tych prac będą rekomendacje przedstawione w formie raportu oraz idące za tym wsparcie wdrożenia prawa międzynarodowego w naszym regionie.

1. UNEP (2021). From Pollution to Solution: A global assessment of marine litter and plastic pollution. Nairobi. https://www.unep.org/resources/pollution-solution-global-assessment-marine-litter-and-plastic-pollution
2. Geyer, R., Jambeckand, J. R., & Law, K. L. (2017). Production, Use, and Fate of All Plastics Ever Made. Science Advances. https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.1700782