Zielone i społeczne zamówienia publiczne

Polskie zamówienia publiczne wciąż w niewielkim stopniu uwzględniają kryteria społeczne i środowiskowe. W 2012 r. zielone zamówienia publiczne wyniosły 12%, a społeczne – niecałe 3% ogólnej wartości zamówień publicznych, mimo zakładanych celów na poziomie odpowiednio 20% i 10% – podaje nowy raport Fundacji Kupuj Odpowiedzialnie. Praca analizuje bariery i możliwości stosowania społecznie i środowiskowo odpowiedzialnych zamówień publicznych, także w kontekście obecnych prac nad nowym prawem o zamówieniach publicznych.

Raport „Zrównoważone zamówienia publiczne. Możliwości, bariery, strategie” przedstawia stan prawny dotyczący zrównoważonych zamówień publicznych oraz analizę praktyki ich stosowania. Prezentuje regulacje na poziomie Unii Europejskiej oraz prawo polskie. Wskazuje na możliwości, jakie w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych daje nowa dyrektywa Unii Europejskiej 2014/24/UE, która musi zostać przeniesiona na grunt polski do kwietnia 2016. Należą do nich między innymi: zwiększenie możliwości wymagania od wykonawców przestrzegania przepisów z zakresu prawa środowiskowego czy prawa pracy; poszerzenie stosowania kryteriów pozacenowych oraz uwzględniania cyklu życia produktów; zwiększenie możliwości stosowania oznakowań (np. certyfikatów potwierdzających kryteria społeczne i środowiskowe) czy poszerzenie możliwości stosowania zamówień zastrzeżonych (realizowanych przez wykonawców zatrudniających osoby z grup defaworyzowanych).

Raport przedstawia również stan realizacji zrównoważonych zamówień publicznych w praktyce. W tej części publikacja bazuje na badaniach jakościowych opartych o wywiady z przedstawiciel(k)ami instytucji publicznych, w tym Urzędu Zamówień Publicznych, zamawiających, wykonawców, oraz organizacji pracodawców, związków zawodowych i organizacji pozarządowych.

Wyniki badań pokazują, iż wiele barier w stosowaniu zrównoważonych zamówień publicznych nie wynika z ograniczeń prawnych ale z braku przygotowania lub woli zamawiających do stosowania zrównoważonych zamówień. Wiąże się on z brakiem odpowiedniej wiedzy, niedostrzeganiem potrzeby zmian lub strachem przed zakwestionowaniem zastosowanych kryteriów społecznych czy środowiskowych przez organy kontrolne sprawdzające prawidłowość zamówień. Zauważalny jest również brak świadomości korzyści wynikających z zastosowania ZZP oraz brak systemowych rozwiązań, które gwarantowałyby stosowanie ZZP w danej instytucji zamawiającej na podstawie określonej strategii, poprzez przygotowany zespół wspierany przez kierownictwo – komentują autorzy.

Raport kończą rekomendacje postulujące przeniesienie do polskiego prawa możliwości dot. zrównoważonych zamówień publicznych stworzonych przez dyrektywę UE oraz opracowanie odpowiednich rozwiązań praktycznych jakie pozwolą na rzeczywiste wdrażanie tych zapisów.

Postulaty wskazują na konieczność zwiększania wiedzy i wsparcia dla zamawiających oraz promocję zrównoważonych zamówień publicznych. Podkreślają również konieczność stworzenia funkcjonalnych mechanizmów pozwalających na skuteczne rozwiązania systemowe. Powinny one dążyć do wykorzystania zamówień publicznych jako narzędzia realizacji celów różnych polityk państwa/miasta/gminy takich jak: ochrona środowiska, efektywność energetyczna, promowanie innowacji, zatrudnienia i włączenia społecznego, polityki rozwojowej, przestrzegania praw człowieka, przeciwdziałanie zmianom klimatu i promowaniu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw.

Wydatki na zamówienia publiczne w Polsce w 2013 roku wyniosły 143,2 mld zł., czyli ok. 8,76% PKB. Czyni to z instytucji publicznych znaczących konsumentów, którzy mają potencjał kształtowania trendów odpowiedzialnej konsumpcji. Nie jest on jednak wykorzystany. Potrzebne jest więc zwiększanie świadomości społecznej i poszerzenie dyskusji na temat zrównoważonych zamówień publicznych. Konieczna jest ich większa promocja, a być może także nacisk ze strony zainteresowanych obywateli i obywatelek by środki pochodzące m.in. z ich podatków były przeznaczane na zakupy odpowiedzialne społecznie i środowiskowo – mówi Joanna Szabuńko z Fundacji Kupuj Odpowiedzialnie.

22 maja 2015, Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie wraz z Koalicją Sprawiedliwego Handlu, Instytutem Spraw Publicznych, Instytutem Praw człowieka i Biznesu i Polskim Stowarzyszeniem Sprawiedliwego Handlu przesłała do Urzędu Zamówień Publicznych wspólne stanowisko do projektu ustawy o zamówieniach publicznych, oparte na rekomendacjach z raportu.