Jedz ostrożnie – falą oburzenia

Społeczny rzecznik praw osób chorych na otyłość, prezes zarządu Fundacji Osób Chorych na Otyłość Od-waga, przedstawiciel Polski w Europejskiej Radzie Chorych na Otyłość – Magdalena Gajda – złożyła otwarta list do organizatorów 19. konkursu Galerii Plakatu AMS. Tegoroczna kampania pt. „Jedz ostrożnie” przedstawiła problem otyłości. Konkursowe plakaty, zaprezentowane w przestrzeni miejskiej, wzbudzają szereg kontrowersji i uznane są za przejaw dyskryminacji i stygamtyzacji osób zmagających się z otyłością.

W 19. edycji konkursu Galerii Plakatu AMS zadaniem uczestników bylo zaprojektowanie plakatu na temat zdrowego odżywiania i jego społecznego znaczenia. Efekty prac pojawiły się na przestrzeni miejskiej wraz z początkiem roku. Wzbudzily szereg kontrowersji internautów i oburzenie osób zmagających się z otyłością. Wychodząc w ich obronie Ogólnopolski Strajk Kobiet. zarzucił firmie AMS, że „postawiła sobie za cel, aby upokarzanych, okrutnie traktowanych, cierpiących codziennie ludzi, których przecież można bezkarnie obrażać, że żrą, było więcej” ;

z kolei Magdalena Gajda, prezes zarządu Fundacji Osób Chorych na Otyłość Od-waga, wytoczyła list:

Szanowni Państwo,
jako społeczny rzecznik praw osób chorych na otyłość w imieniu środowiska osób z chorobą otyłości pragnę wyrazić nasze duże zaniepokojenie związane z prezentacją plakatów nagrodzonych w konkursie „Jedz ostrożnie” w ramach 19. Konkursu Galerii Plakatu AMS.

W naszej ocenie część z tych prac umacnia stereotypowy wizerunek choroby otyłości oraz przyczynia się do dyskryminacji i stygmatyzacji osób z tym poważnym, przewlekłym schorzeniem. Pojawienie się plakatów w przestrzeni publicznej dotknęło środowisko, wywołało wiele kontrowersji i bardzo negatywnych komentarzy.

Dlatego zwracamy się z prośbą o rozważenie naszych poniższych argumentów i zobowiązujący komentarz do tej akcji. Jest to tym bardziej istotne, że konkurs, którego celem miało być zapobieganie chorobie otyłości oraz promocja zdrowego odżywiania, nie nosi znamion akcji edukacyjnej, ale dyskryminacyjnej.

Szanowni Państwo, otyłość została wpisana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) na Międzynarodową Listę Chorób i Problemów Zdrowotnych (klasyfikacja ICD-10) pod kodem E66 już ponad 50 lat temu. Współczesna otyłość to złożona choroba przewlekła wywoływana przez wiele czynników środowiskowych, psychologicznych, metabolicznych, hormonalnych i genetycznych jednocześnie. Choroba, która wymaga leczenia przez lekarzy obesitologów (specjalistów leczenia nadwagi i otyłości) oraz zespołów specjalistów wspierających – chirurgów bariatrów, lekarzy innych specjalności, dietetyków, psychologów i fizjoterapeutów.

Leczenie otyłości na poszczególnych jej etapach (nadwaga, otyłość I i II stopnia, otyłość III stopnia, czyli tzw. otyłość olbrzymia) wymaga zastosowania różnych terapii (zachowawczej, farmakologicznej, chirurgicznej) dostosowanych indywidualnie do każdego pacjenta. Otyłość to choroba, która prowadzi do ponad 50 innych ciężkich schorzeń, niepełnosprawności, uzależnienia od osób trzecich, a wreszcie do śmierci. Otyłość nie wynika zatem jedynie z „jedzenia fast foodów” – dotyka także osoby, które takiej formy pożywienia nie mają w swoim menu, a także osób chorych na inne schorzenia (np. insulinooporność, cukrzycę, schorzenia tarczycy, astmę, depresję itp.) oraz zespoły genetyczne (np. zespół Downa, Pradera – Williego itp.).

Tymczasem niektóre prace nagrodzone w Państwa konkursie promują skrótowy komunikat: „przestań jeść śmieciowe jedzenie, to nie będziesz miał otyłości”. Jest to coś więcej niż uproszczenie. To stwierdzenie nieprawdziwe merytorycznie, wzmacniające błędne postrzeganie choroby otyłości i niezwykle krzywdzące osoby chore na otyłość.

Burzę w środowisku osób chorych na otyłość oraz osób z zaburzeniami odżywiania wywołał także plakat prezentujący napis „Żryj”. Komunikat, który – jak nam się wydaje – miał zwracać uwagę społeczeństwa, abyśmy dokonywali korzystnych dla „życia” wyborów żywieniowych, po umieszczeniu go wraz z innymi plakatami kampanii odwołującymi się bezpośrednio do chorych na otyłość diametralnie zmienił swoje znaczenie. Użycie kombinacji słów: „żryj – żyj” zostało zrozumiane jako brutalne porównywanie osób chorych na otyłość i osób z zaburzeniami odżywiania do zwierząt hodowlanych i ich sposobu karmienia. W efekcie, promując ten plakat, przyczyniliście się Państwo do odhumanizowania, poniekąd zezwierzęcenia tej grupy osób chorych.

W informacji na stronie internetowej Państwa firmy czytamy: „jury spodobały się także dwa projekty, które wyróżniał lekko żartobliwy ton i elegancka forma graficzna: portret monstrualnego grubasa niemieszczącego się na mikroskopijnym krzesełku (…)”. Zgodnie z wytycznymi Światowego i Europejskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością dotyczącymi przeciwdziałania dyskryminacji i stygmatyzacji osób chorych na otyłość, promowany przez Państwa przekaz nie jest ani „żartobliwy”, ani „elegancki”.

Plakat ten, podobnie jak wskazane wyżej, upowszechnia nieprawdziwy komunikat dotyczący przyczyn choroby otyłości. Dodatkowo, w jawny sposób drwi z osób chorych na otyłość, z objawu ich choroby, jakim jest nagromadzenie tkanki tłuszczowej oraz problemów, które wywołuje choroba otyłości w codziennym funkcjonowaniu.

Co więcej, zgodnie z ww. wytycznymi, wyrażenie: „grubas” („monstrualny grubas”) jest uważane za przejaw stygmatyzacji osób chorych na otyłość i nie funkcjonuje w słowniku społeczeństw kierujących się zasadami szacunku dla człowieka. Zwracamy też Państwa uwagę na fakt, że na rysunku została przedstawiona osoba chora na otyłość tzw. skrajnie olbrzymią, a ta grupa chorych jest szczególnie wykluczona.

Osoby na tym etapie rozwoju choroby nie mają dostępu do leczenia, są więźniami swoich domów i łóżek, żyją w nędzy lub na jej granicy bez wsparcia pomocy społecznej, a często także osób bliskich. Przedstawianie ich w sposób karykaturalny jest po prostu nieludzkie.

Szanowni Państwo, cenimy dotychczasowe inicjatywy firmy AMS na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób chorych, z niepełnosprawnościami. Wielokrotnie także współpracowaliśmy z mediami należącymi do Grupy Agora, wspólnie z dziennikarzami, opracowując bardzo merytoryczne artykuły na temat choroby otyłości i przeciwdziałania dyskryminacji.

Przypomnijmy, że to właśnie „Gazeta Wyborcza”, publikując w 2013 r. w swoim dodatku „Duży Format” reportaż pt. „Idź i jedz!” jako pierwsza naświetliła publicznie masowy problem dyskryminacji i stygmatyzacji osób chorujących na otyłość.

Jesteśmy więc tym bardziej zaskoczeni i zmartwieni, że konkurs „Jedz ostrożnie” został zorganizowany ewidentnie bez merytorycznego przygotowania na temat choroby otyłości, przyczyn jej powstawania oraz rzetelnych, bezpiecznych metod jej leczenia. W przekonaniu tym utwierdza nas fakt, że w jury konkursu, wśród osób oceniających plakaty i ich wydźwięk społeczny nie znaleźli się ani eksperci – lekarze obesitolodzy zajmujący się leczeniem nadwagi i otyłości, ani specjaliści zajmujący się przeciwdziałaniem dyskryminacji osób z nadwagą i otyłością.

Jako jedna z największych polskich firm w branży medialnej macie Państwo społeczny obowiązek upowszechniania rzetelnych komunikatów, które z szacunkiem odnoszą się do człowieka. Niestety, realizowana przez Państwa kampania jest tego zaprzeczeniem. Dlatego oczekujemy, że ustosunkują się Państwo do społecznego protestu osób chorych na otyłość przeciwko konkursowi „Jedz ostrożnie”.

Ze swojej strony oferujemy zaś merytoryczne wsparcie w obszarze choroby otyłości i osób chorujących na otyłość oraz zapraszamy do kontaktu z fundacją i ekspertami polskiej obesitologii.

Z poważaniem 
Magdalena Gajda

W odpowiedzi na list, AMS wyjaśnił swoje stanowisko – TUTAJ