Drewniane chatki na dachu bloku

W Europie Wschodniej mnóstwo jest podobnych do siebie blokowisk zbudowanych w czasach socjalizmu. Ostatnio na jednym z takich osiedli w Koszycach pojawiła się jednak zaskakująca konstrukcja – na dachu 13-piętrowego budynku zostały ustawione trzy drewniane domki. Kontrast między estetyką postkomunistycznego bloku z wielkiej płyty, a repliką starodawnej osady jest uderzający. Wykorzystując pagórkowate ukształtowanie terenu, instalację ustawiono w punkcie widocznym w całym mieście.

Pomysłodawcą tej akcji jest słowacki artysta Tomas Dzadon. Zainicjowany przez niego projekt o nazwie „Pomnik architektury ludowej” („Pamätník ľudovej architektúry”) poświęcony jest społecznej, politycznej i kulturowej zmianie. Ma on inspirować do innego spojrzenia na historię, w której architektura domów odegrała ważną rolę. Dzadon zwraca uwagę na to, że niegdyś jego rodacy mieszkali właśnie w takich drewnianych domach, jednak kolejne pokolenia wyprowadziły się do betonowych bloków, co zupełnie odmieniło życie tych rodzin oraz krajobraz Słowacji. Szacuje się że obecnie około połowa mieszkańców tego kraju żyje właśnie w takich postkomunistycznych budynkach z wielkiej płyty. Dzadon mówi, że jego projekt nie jest „typowym pomnikiem”, czyli upamiętniającym jakieś wydarzenia historyczne czy wybitną osobę. Jest on poświęcony teraźniejszości i ma wymiar symboliczny – „blok to my”, a mieszkańcy koszyckiego osiedla współtworzą ten pomnik.

Tomas Dzadon nad ziszczeniem swojej wizji pracował już od 2006 roku. W tym czasie nabierała ona kształtów, aż przerodziła się w duże przedsięwzięcie. Koszyce zostały wybrane po tym, jak w 2008 roku miasto otrzymało tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Pieniądze na realizację projektu pochodzą ze zbiórki publicznej. Wszyscy darczyńcy otrzymali pocztówki z podziękowaniami oraz przypinki z napisem „jestem z blokowiska”. Osoby, które zaangażowały największy wkład finansowy i organizacyjny mogą też wybrać się na wycieczkę z przewodnikiem po ekspozycji, wygrawerować swoje nazwiska na belce drewnianego domu oraz skorzystać z innych upamiętniających akcję atrakcji. Ekspozycja będzie górować nad Koszycami do 2015 roku. W międzyczasie przeprowadzona będzie kolejna zbiórka na jej oświetlenie oraz rozbiórkę.

Joanna Ćwiertnia

Nazwa projektu: Pamätník ľudovej architektúry/ The Folk Architecture Monument

Autor: Tomáš Džadoň

Zasięg: Koszyce (Słowacja)

Data: 2013 – 2015