Savoir-vivre bez uprzedzeń

Umiejętność właściwego postępowania w różnych sytuacjach jest bardzo cenna zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Zasady dobrych manier, czyli savoir-vivre przede wszystkim kojarzą się z regułami zachowania przy stole, prezencji i odpowiedniego ubioru, formami towarzyskimi np. w miejscu pracy, na przyjęciu, w rodzinie. Czasami jednak zdarzają się sytuacje nietypowe, odnośnie których nie znajdziemy porad w standardowym podręczniku. O ile np. niepoprawne ułożenie sztuców podczas eleganckiej kolacji może co najwyżej skutkować ośmieszeniem w oczach gości, to w przypadku nieodpowiedniego potraktowania np. osoby niepełnosprawnej konsekwencje dla drugiego człowieka mogą być bardziej bolesne niż własna kompromitacja. Często nietaktowne zachowanie w takich sytuacjach nie wynika ze złej woli, ale z braku wiedzy i doświadczenia. Przedstawiciele różnych grup i organizacji postanowili wyjść temu naprzeciw i obecnie możemy znaleźć kilka dobrze przygotowanych poradników, jak, w sytuacjach gdy pojawiają się wątpliwości, zachować się np. wobec niepełnosprawnych, przedstawicieli innej kultury, czy osób transpłciowych. Poniżej prezentujemy kilka przykładów:

1. „Savoir-vivre wobec osób z niepełnosprawnością”, wyd. Fundacja Integracja

Poradnik ma formę komiksu, na kolejnych stronach widnieją ilustracje przestawiające osoby niepełnosprawne w różnych sytuacjach. Pod każdym obrazkiem zapisana jest odwołująca się do niego wskazówka np. Zawsze używaj słów i zwrotów, które funkcjonują w codziennym kontakcie – nie bój się powiedzieć osobie niewidomej 'do zobaczenia’ lub zdanie wyjaśniające pewne, być może nie dla wszystkich oczywiste, sprawy np. Niepełnosprawność nie jest żadną barierą w miłości. Poradnik ma bardzo przystępną formę. W kilka minut dorośli oraz młodsi czytelnicy mogą zdobyć podstawowe informację pomocne w kontaktach z osobami niepełnosprawnymi. Jest na to zapotrzebowanie, gdyż jak pisze we wstępie do poradnika Piotr Pawłowski, prezes Fundacji Integracja – Świat ludzi sprawnych często nie rozumie, ale też nie wie, na jakie pułapki może trafić w świecie ludzi niepełnosprawnych. Podpowiadamy zatem, jak możecie prosto i łatwo nawiązać aktywny kontakt, a nawet zrobić więcej. Współistnieć lub współdziałać w różnego rodzaju życiowych sytuacjach.

2. „Savoir-vivre i przełamywanie barier w kontaktach z osobami z niepełnosprawnością”, wyd. Fundacja Dzieciom „Zdążyć z Pomocą”  

Ten poradnik ma podobną komiksową formę, jak omówiony powyżej, jest jednak podzielony na sekcje według typów niepełnosprawności. Jeśli więc czytelnik chce szybko wyszukać zasady savoir-vivre np. wobec osób z zaburzeniami mowy, wówczas wystarczy przewinąć do odpowiedniej strony, by znaleźć szereg porad dotyczących tego zagadnienia. Ponadto zebrane w tym opracowaniu wskazówki dotyczą nie tylko sfery prywatnej, ale adresowane są też do przedstawicieli firm i instytucji, których klientami oraz pracownikami mogą być osoby niepełnosprawne. Sytuacje zawodowe obejmują bezpośredni kontakt z niepełnosprawnym klientem, np. porada dla kelnerów brzmi: Jeśli serwujesz osobie niewidomej posiłek, zapoznaj ją z menu, a po podaniu potrawy, opisz zawartość talerza oraz pośredni lub potencjalny kontakt, np. Jeśli jesteś właścicielem strony internetowej, postaraj się, aby była ona dostosowana do potrzeb osób niewidomych i niedowidzących.

3. „Inaczej mówiąc”, Stowarzyszenie Dziennikarzy i Dokumentalistów „Koncentrat”

Kolejny poradnik savoir-vivre wobec osób niepełnosprawnych jest inny niż pozostałe. Tutaj można poznać historie prawdziwych ludzi, którzy żyją z niepełnosprawnością i przeczytać np. wywiad z panią Karoliną, osobą niskiego wzrostu, która mówi: Nie jeżdżę windami. Chyba że są nowoczesne, jak na mojej uczelni, i mają nisko przyciski, a jeśli się z kimś spotykam i wiem, że w budynku jest winda, dzwonię z komórki i proszę, by po mnie zjechał. Część reportażowa książki to także rozmowy z lekarzami, terapeutami i innymi specjalistami, którzy dzielą się swoim doświadczeniem i pomagają czytelnikom zrozumieć emocje, które mogą towarzyszyć spotkaniom pełnosprawnych z niepełnosprawnymi, podpowiadają jak sobie z nimi radzić. Na końcu każdego rozdziału część reportażowa jest podsumowana przez podpowiedzi i wskazówki przydatne w kontaktach z osobami z daną niepełnosprawnością.

4. „Po pierwsze człowiek. Działania antydyskryminacyjne w jednostkach policji”, red. Krzysztof Łaszkiewicz

To wydawnictwo z 2013 roku skierowane jest do określonej grupy – funkcjonariuszy policji. Jest pierwszym w historii polskiej policji takim poradnikiem. Jest to jednak znacznie więcej niż lekcja uprzejmości. Opracowanie skupia się na przeciwdziałaniu dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, wiek, niepełnosprawność oraz orientację seksualną. We wstępie napisano, że autorom podręcznika przyświecał jeden cel – przekonać odbiorców, że w naszej pracy ogromnie ważna jest postawa tolerancji oparta na takich wartościach, jak: otwartość, empatia, poszanowanie godności drugiego człowieka. Szczególnie dużo uwagi poświęcono zagadnieniom związanym z pracą policjantów z osobami o różnym pochodzeniu etnicznym, kolorze skóry i wyznaniu. Przeczytać można np. że policjant podczas interwencji może spodziewać się ze strony muzułmanina gestów i zachowań wyniesionych z jego własnego kraju, odmiennych od „typowo polskich”. Mężczyźni z krajów muzułmańskich mówią często podniesionym tonem i gestykulują. Nie jest to forma agresji, tylko sposób komunikowania się. Szkoda tylko, że nie przedstawiono wszystkich najliczniejszych mniejszości narodowych w Polsce, rozdział ten mógłby być zapewne jeszcze dłuższy. W podręczniku poruszono też kwestię dyskryminacji w środowisku policjantów i szeroko omówiony została problem seksizmu wśród służb mundurowych. W kolejnych rozdziałach autorzy przedstawiają dobre praktyki realizowane w jednostkach policji i podpowiadają, jak wprowadzić „politykę równego traktowania”. W poradniku można też znaleźć informacje o instytucjach, organizacjach oraz mechanizmach międzynarodowych i krajowych, stojących na straży ochrony człowieka przed dyskryminacją. Chociaż treść książki pełna jest naukowego żargonu, a szata graficzna przypomina trochę szkolny podręcznik, to przejrzysty układ, pozwala na szybkie odszukiwanie informacji, a obrazowe tłumaczenie wszystkiego przez autorów pozwala czytelnikowi na przyjemną lekturę.

5. „Kulturowy savoir-vivre. Przewodnik dla osób o dobrych intencjach”, polskie wyd. Stowarzyszenie Kobiet Konsola

Ten przewodnik jest polskim wydaniem amerykańskiej broszury „Cultural Etiquette. A Guide for the Well-Intentioned”. Autorka Amoja Three Rivers pisze we wstępie: Ten poradnik ma pomóc uniknąć niektórych, mniej lub bardziej oczywistych błędów wynikających z nieświadomego rasizmu i antysemityzmu. Jego zadaniem nie jest przekonanie kogokolwiek do nie bycia rasistą/ką lub antysemitą/ką. Jest on raczej skierowany do osób o dobrych i właściwych intencjach, po to by mogły one udoskonalać swoje zachowanie i postawę wyrosłe w kulturowej ignorancji. Mimo wysiłku tłumaczek w dostosowaniu treści do polskich odbiorców, opracowanie pozostaje mocno osadzone w amerykańskiej kulturze i historii. Pozostaje życzenie, aby czytelnicy i czytelniczki nie patrzyli/ły na nią jedynie jak na zapis relacji w społeczeństwie amerykańskim, ale by spróbowali/ły odnieść ją do naszej sytuacji, do polskiej kultury, historii i tradycji. Do naszego stosunku do „obcych“, „innych“ i „odmieńców“. Jednocześnie „Kulturowy savoir-vivre” jest przeznaczony dla osób wszystkich „ras”, narodowości i wyznań, nie tylko dla „białych“, ponieważ nikogo z osób żyjących w zachodnim społeczeństwie nie ominął wpływ rasizmu, stereotypów rasowych, rasowych i kulturowych uprzedzeń ani antysemityzmu. Po krótkiej części wprowadzającej pojęcia używane w dyskursie o rasizmie, następuje długa lista objaśnień stereotypów, np. Nie wszyscy Afro-Amerykanie są biedni, dobrze zbudowani i mieszkają w getcie, później w rozdziale zatytułowanym „Po prostu tego nie rób, dobrze?” autorki stawiają „znaki zakazu” i piszą np. Nie naśladuj języka, akcentu czy nawyków Żydów i osób kolorowych. Nie jesteśmy postaciami z kreskówek. W opracowaniu padają niekiedy gorzkie, czasem nawet ostre słowa, może jednak taka forma przekazu jest efektywna?

6. „Savoir-vivre w kontaktach z osobami transpłciowymi”, opublikowane na Homiki.pl

Nie jest to obszerny poradnik, lecz dwa świetnie napisane artykuły, które zdają się docierać do sedna sprawy. Pierwszy dotyczy kontaktów z osobami transpłciowymi w ogóle, a drugi mówi o randkach i związkach. Jak pisze ich autor, Marcin Rzeczkowski: Większość z tych rzeczy jest dość oczywista: uszanuj ludzką tożsamość i granice prywatności oraz unikaj chamstwa, wścibstwa, seksizmu i emanowania nietolerancją, a raczej będzie dobrze. Osoby trans przeważnie świetnie rozumieją, że to trudny temat i przymkną oko na drobne wpadki. Wyjaśnienie, że temat jest dla Ciebie nowy, również może być pomocne – chyba że zrobisz to tak wylewnie, że osoba trans zacznie się zastanawiać, czy przypadkiem nie jest fioletowym ludzikiem z odległej Galaktyki. Tekst jest bardzo szczery i obrazowy, potrafi wprowadzić odbiorcę do świata, o którego funkcjonowaniu być może wcześniej nic nie wiedział, oraz zrozumieć jak i dlaczego podczas kontaktów z osobami transpłciowymi powinno się zachowywać.

Wszystkie poradniki zasadniczo mówią o jednym – należy pozbyć się uprzedzeń. Warto również zwrócić uwagę na to, że chociaż powyżej omówione opracowania mówią o zasadach powstępowania wobec pewnych grup, to każda napotkana osoba pozostaje przede wszystkim indywidualną jednostką i niekoniecznie chce być postrzegana przez pryzmat przynależności do jakiejś społeczności.

Joanna Ćwiertnia