PROPAGANDA. TYLKO W PRL CZY RÓWNIEŻ DZIŚ?

Media codziennie próbują wpłynąć na nasze postrzeganie świata i wybory za pomocą reklamy, public relations, rozrywki, a także komunikatów rządowych czy materiałów edukacyjnych. Propaganda jest stara jak świat, sięga jednak po nowe narzędzia. Program edukacyjny Mind Over Media powstał po to, by ułatwiać rozpoznawanie technik wpływu i manipulacji oraz uczyć krytycznego myślenia.

W Stanach Zjednoczonych prof. Renee Hobs założyła platformę społecznościową, umożliwiającą analizę języka propagandy w mediach. „Mind Over Media Polska. Szkoła krytycznego myślenia” to polska wersja programu. Oprócz platformy społecznościowej  Zespół Mind Over Media udostępnia szereg materiałów edukacyjnych, które nie tylko pomogą nauczycielom i nauczycielkom w pracy ze współczesnymi przykładami manipulacji medialnej, ale też pozwolą przeprowadzić  uczniów przez historię propagandy i różne odcienie jej języka.

Celem projektu jest wspieranie umiejętności krytycznego myślenia, pogłębianie rozumienia i analizy medialnych przekazów, a także uzbrojenie użytkowników mediów w kompetencje, dzięki którym będą mogli rozpoznawać propagandę w mediach i skutecznie się przed nią bronić.

Maja Dobiasz-Krysiak – Koordynatorka programu Mind over Media. Szkoła krytycznego myślenia, zwraca uwagę na współczesny aspekt propagandy:

Propaganda kojarzy nam się zazwyczaj z PRL. Kilka lat temu, na fali nostalgicznego trendu w kulturze, pojawiły się inspirowane PRLem knajpy, muzea, gadżety, a także do łask wróciły – traktowane ironicznie – plakaty z propagandowymi hasłami. Choć propaganda znów zaczęła nas otaczać, zaczęliśmy ją traktować z pobłażaniem i paradoksalnie stała się niewidoczna – przestaliśmy  się jej uważnie przyglądać.  Samo słowo zaczęło brzmieć nieco jak przykurzone sformułowanie z lamusa, a nie jak zjawisko dotyczące współczesnej rzeczywistości medialnej.

Pojęcie to warto jednak odkurzyć, dlatego że nie zawsze miało ono aż tak pejoratywny charakter, a łacińskie propagare czyli „krzewić” czy „poszerzać” wskazuje nam na ważne, niedoceniane funkcje przekazów propagandowych – nakłanianie ludzi do pewnych wyborów i zachowań za pomocą różnych narzędzi perswazji. W krajach anglosaskich używane jest wciąż w szerszym kontekście i rozumie się jako propagandowe również treści, wywierające na odbiorcę  pozytywny wpływ. W takim rozumieniu kampanie społeczne – to również propaganda!

Czy nasza historyczna scheda jedynie utrudnia, czy może też ułatwiać nam rozpoznawanie i rozumienie współczesnych przekazów propagandowych? Antropolożka komunizmu dr hab. Zuzanna Grębecka, która przez lata badała wpływ ideologii komunistycznej na kraje Europy Środkowo-Wschodniej napisała na ten temat bardzo ciekawą analizę (materiał ekspercki dostępny jest TUTAJ)

Autorka w prosty i przystępny sposób  wymienia cechy propagandowej nowomowy: jednostronność, zrytualizowanie, myślenie magiczne, polaryzację czy karykaturę. Pokazuje również mechanizmy wykluczenia jakie stosowano w PRL by zdyskredytować przeciwników, odczłowieczyć ich a nawet zakwestionować zasadność podejmowanych przez nich wyborów lifestylowych. David Sypniewski zrobił do tego sugestywne infografiki, które w przystępny sposób ilustrują tekst.

Na tym jednak nie koniec. Autorka pokazuje jak wykorzystać zdobytą dzięki analizie przykładów z PRL wiedz, do interpretacji otaczających nas dziś przekazów – filmów, okładek prasowych, social mediów, memów, reklam. Okazuje się, że podobne techniki czy mechanizmy, w bardzo różny sposób wykorzystywane są dziś po to by  wywrzeć na nas wpływ.

Zamiast  popadać w teorie spiskowe i szukać alternatywnych autorytetów na You Tube – warto uzbroić się w narzędzia pozwalające rozpoznać propagandowe techniki. Zapraszam więc tradycyjnie na stronę media.ceo.org.pl, po infografiki, scenariusze i analizy.

Autor wypowiedzi:  Maja Dobiasz-Krysiak – Koordynatorka programu
Mind over Media. Szkoła krytycznego myślenia