Piękno w deformacji

Obecne w kulturze masowej kanony piękna są nieubłagane: szczupła i proporcjonalna sylwetka, nieskazitelna cera, uwydatnione kości policzkowe, lśniące włosy. Żadnych odchyłów, żadnych deformacji, blizn, czy nawet porów na twarzy. Gdzieś na marginesie kultury perfekcji umiejscawia się za niskich, za wysokich, za pospolitych, za oryginalnych, za grubych, za chudych. A niepełnosprawni? No cóż, oni najwidoczniej nie funkcjonują nawet poza marginesem. Nie są tyle ignorowani, co niezauważani we współczesnej dyskusji dotyczącej piękna i estetyki w kulturze masowej.

Próbą przełamania tego tabu jest projekt artystyczny „Aesthetic & Disability”. Rozpoczął się w lutym, 2008 roku w Kapsztadzie w RPA, i jest realizowany przez organizację Afrik’DEZ’Arts. Zamysłem twórców było prześwietlenie kulturowego konstruktu piękna, a następnie naruszenie istniejącego w kulturze popularnej konsensusu dotyczącego jego definicji. Wykonano artystyczną sesję zdjęciową przedstawiającą akty osób w różnym stopniu dotkniętych niepełnosprawnością. Osoba niewidoma, lub siedząca na wózku inwalidzkim w roli modela/modelki to niecodzienny, poruszający wyobraźnię widok, jednak prawdziwym szokiem dla odbiorcy może być akt kobiety z zdeformowanymi dłońmi lub mężczyzny, którego dłonie umieszczone są bezpośrednio na ramionach. Do każdej fotografii dołączono krótki cytat przedstawionej osoby. Są to najczęściej proste słowa dotyczące piękna, wyglądu, samoakceptacji. Fotografie tworzą koherentną całość i prezentowane są na wystawach na całym świecie.

Projekt może z powodzeniem realizować funkcję terapeutyczną. Zarówno dla samych jego uczestników jak i dla niepełnosprawnych odbiorców. Trochę przewrotnie stara się przekazać komunikat, że deformacje ciała, czy niepełnosprawność mogą być piękne. Uczy akceptacji samego siebie oraz aktywizuje społecznie. Nierzadko niepełnosprawni postrzegani są w społecznym odbiorze jedynie jako beneficjenci działalności charytatywnej, ubezwłasnowolnione, zniedołężniałe osoby, którym należy na każdym kroku okazywać współczucie czy litość. Taka i podobne jej akcje mają szansę pokazać niepełnosprawnych jako równych uczestników życia społecznego, jako osoby, które posiadają złożoną osobowość i tożsamość.

Odbierając „Aesthetic & Disability” właśnie w ten sposób można przyznać, że jest to piękna (inaczej?), uduchowiona kampania społeczna. Jednak zamysł jej autorów jest dużo poważniejszy. Deza Nguembock, organizator projektu, słusznie zauważa, że w minionych latach mówiono i zrobiono wiele dla wyrównania szans i dostępu do rynku pracy osób zdrowych i niepełnosprawnych, zrealizowano wiele kampanii społecznych, a temat niepełnosprawności zagościł w mediach. Celem jego projektu jest natomiast zasadnicza zmiana postrzegania wizerunku niepełnosprawnego ciała w taki sposób, by osoby niepełnosprawne mogły zaistnieć kulturze popularnej, np. jako modele/modelki.

Odpowiedź na pytanie, czy jest to cel realny, jest chyba oczywista. Pytanie również na ile jest to postulat, który jest naprawdę ważny dla wielu niepełnosprawnych, a na ile wyidealizowana wizja autora. Zdaje się, że dostrzega on tylko wierzchołek góry lodowej i robiąc osobom niepełnosprawnym artystyczne zdjęcia stara się ich dopasować do układu wartości, którymi rządzi się współczesna kultura: piękno, wygląd, siła. Bez powszechnego zanegowania tych wartości trudno mówić o zmianie nastawienia do wizerunku niepełnosprawnych.

W takcie oglądania wystawy można oczywiście się umówić na nową, uduchowioną definicję piękna czy siły i odczytywać fotografie zgodnie z intencją autora. Wychodząc jednak na ulicę znów widzowie konfrontują swoją aparycję z uśmiechającymi się z billboardów ludźmi bez porów.
M.Świejkowski