Osoby z niepełnosprawnościami w mediach – raport

Fundacja Avalon przygotowała raport z badań „Wizerunek osób z niepełnosprawnościami w mediach”, z którego wynika m.in., że osoby z niepełnosprawnościami (OzN) funkcjonują w przekazach medialnych w ściśle określonych kontekstach – ukazywani są na ogół jako ludzie bierni lub doświadczający wielu negatywnych sytuacji w życiu – choroby, cierpienia, braku pomocy. Badanym przychodziły także na myśl skojarzenia związane z apelowaniem o wsparcie, podkreślaniem tragiczności losu, a sam wizerunek w ich odczuciu kreowany jest najczęściej na wzbudzanie współczucia.

Jak podkreśla Fundacja Avalon, rzeczywistość przedstawiana w mediach kształtuje świadomość i wpływa na postawy wobec określonych grup społecznych, a te jeśli chodzi o osoby z niepełnosprawnościami obarczone są obawami i brakiem dostatecznej świadomości, co prowadzi do zachowań dyskryminujących.

Badania prowadzone w ubiegłym roku przez Fundację potwierdziły, że osoby z niepełnosprawnościami doświadczają dyskryminujących zachowań jeśli chodzi chociażby o bariery architektoniczne – ponad 50 proc. badanych potwierdziło, że napotyka na nie w takich placówkach jak: szkoły, urzędy, szpitale czy zakłady pracy. Problemem jest również nieumiejętność dostosowania poziomu obsługi do potrzeb osoby z niepełnosprawnością, a także niedostateczna empatia i np. zwracanie się wyłącznie do osoby towarzyszącej w sytuacjach medycznych. Do dyskryminacji dochodzi także na polu edukacji czy zawodowym. Ponad 52% badanych otrzymało kiedyś z powodu niepełnosprawności decyzję odmowną w sprawie zatrudnienia. Bardzo często powodami takiego stanu rzeczy są obawa, zbyt mała świadomość dotycząca funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami, za mała integracja społeczna i brak odpowiedniego przygotowania czy przeszkolenia. Pociąga to za sobą daleko idące skutki – wycofywanie się osób z niepełnosprawnościami z życia, izolację i zamykanie w gronie rodziny lub znajomych, którzy też zwykle mają jakiegoś rodzaju niepełnosprawności.

Oprócz nastawienia na epatowanie obrazami wywołującymi współczucie, media podkreślają też bardzo aspekty osiągania lub pokonywania przez OzN jakichś problemów. Jak zauważył Jan Mela, podróżnik i działacz społeczny w pierwszym odcinku podcastu „Wystarczy Zacząć” Fundacji Avalon dostępnym na platformie Anywhere:

Cały czas towarzyszy nam bardzo silna polaryzacja. (…) Albo właśnie biedny kaleka – „wrzuć pan pieniążek, bo inaczej zgniję”, albo superbohater. Przypomina mi się historia jak jeden mój znajomy, podopieczny fundacji, którą prowadziłem, po amputacji nogi, miał taką rozmowę. Ktoś go zapytał „nie masz nogi, to jaki sport uprawiasz?”. „No ale nie uprawiam” – odpowiedział. Było dla niego uderzające, że przez pokazywanie superbohaterów zaczyna się to tak kojarzyć – jeśli jesteś na wózku, to na pewno na co dzień jeździsz w góry, a jak nie masz nogi, to biegasz maratony. 

Jednocześnie kontakt z osobą z niepełnosprawnościami w mediach budzą w odbiorcach pozytywne emocje związane ze współczuciem, szacunkiem, podziwem, uznaniem i empatią. Jak zauważa Fundacja dobrym kierunkiem byłoby pokazywanie OzN w codziennych sytuacjach – mających podobne cele i wyzwania z nimi związane. Znajduje to także odzwierciedlenie w odpowiedziach badanych – większość uważa, że OzN powinny być pokazywane w mediach jako osoby samodzielnie prowadzące normalne życie (55%) ale jednocześnie stojące przed większą liczbą wyzwań niż pozostali (52%).

Aż 40% osób uważa, że język używany w mediach w stosunku do osób z niepełnosprawnościami jest odpowiedni, ale jednocześnie prawie tyle samo ankietowanych nie potrafi ocenić wydźwięku komunikatów w tym kontekście.

Połowa respondentów uważa, że przedstawienie wizerunku OzN w filmie, serialu bądź reklamie pozytywnie wpływa na odbiór materiału. 44% jest zdania, że sposób przedstawienia OzN w mediach można określić jako wiarygodny, ale 35% uznaje reklamy z udziałem OzN za tendencyjne i grające na emocjach.

Wiarygodność przypisuje się OzN występującym w charakterze ekspertów w temacie niepełnosprawności (73%), bycie bohaterem reportażu (71%) lub filmu (68%) czy serialu (67%). Mniejszy odsetek osób uważa za wiarygodne obsadzenie OzN w roli bohatera gry komputerowej (50%) oraz komiksu (51%).

Jak zatem mówić o OzN w mediach? Badani chcieliby, by w przekazach wybrzmiało, że mogą prowadzić samodzielne i normalne życie, choć oczywiście napotkają na swojej drodze więcej wyzwań niż osoby w pełni sprawne.

Obawy i dyskryminujące zachowania bardzo często wynikają z niewiedzy. Na stronie internetowej Fundacji Avalon można pobrać specjalnie przygotowany poradnik z zasadami savoir-vivre wobec osób z niepełnosprawnościami.

txt: Karolina Sendal